در بامداد 1 تیر، ماه در فاصله ظاهری نسبتاً نزدیکی از سیاره‌های مریخ و مشتری قرار می‌گیرد. مشتری ساعت 1:30 بامداد، ماه حوالی ساعت 1:50 و مریخ هم ساعت 2:10 از افق شرقی طلوع می‌کنند. مشتری به شکل نقطه‌ای درخشان در سمت غرب ماه و مریخ نیز به شکل نقطه‌ای تقریباً نارنجی رنگ در جهت شمال غرب ماه به راحتی قابل تشخیص است.

در بامداد 3 تیر پدیده‌ای نسبتاً نادر اتفاق می‌افتد. هر هفت سیاره دیگر منظومه شمسی پیش از طلوع آفتاب همگی بالای افق قرار می‌گیرند و به جز اورانوس و نپتون، بقیه با چشم غیرمسلح قابل تشخیص هستند. ضمن اینکه ماه هم در این هم‌خطی حضور دارد.

ماه، سیارات و خورشید که همگی از اعضای منظومه شمسی هستند، طی یک شبانه‌روز در مسیری مشخص و تقریباً مشابهی در آسمان حرکت می‌کنند. البته می‌دانیم که دلیل حرکت ظاهری این اجرام در آسمان، به دلیل چرخش زمین است.

مسیر حرکت خورشید به دایرةالبروج معروف است. ماه و بقیه سیارات با چند درجه اختلاف از دایرةالبروج اما موازی با آن، در محدوده‌ای به نام منطقةالبروج حرکت می‌کنند. دلیل این چند درجه اختلاف، تمایل صفحه مداری هر کدام از این اجرام نسبت صفحۀ زمین-خورشید است. با این توضیحات، علت تشابه مسیر حرکت ظاهری این اجرام مشخص می‌شود.

هم‌خطی سیارات پدیده‌ای نسبتاً نادر است. اگر ابزار رصدی مناسب هم داشته باشید، می‌توانید اورانوس و نپتون را هم به شکل نقاط نورانی کوچکی تشخیص دهید. زیبایی این هم‌خطی با حضور هلال ماه نیز بیشتر می‌شود. نکته جالب‌تر آنکه عبور ایستگاه فضایی بین‌المللی از بالای ایران در بامداد 3 تیر بر جذابیت این منظره می‌افزاید.

زحل نخستین سیاره‌ای است که حوالی ساعت 23:35 از افق شرق و جنوب شرق طلوع می‌کند.  نپتون حدود ساعت 0:50 بامداد 3 تیر از افق بالا می‌آید که البته با چشم غیر مسلح قابل تشخیص نیست. بعد نوبت مشتری است که ساعت 1:20 بامداد 3 تیر از سمت شرق طلوع می‌کند. مریخ ساعت 2:05 بامداد از افق بالا می‌آید. پس از مریخ، ماه حدود ساعت 2:40 با فاز 22% طلوع می‌کند و کمی بعد در ساعت 3:05 بامداد، اورانوس از افق شرق و شمال شرق بالا می‌آید که البته آن هم با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نیست. سپس با طلوع زهره در ساعت 4:00 بامداد و عطارد در ساعت 4:35 همخطی سیارات تکمیل می‌شود. ایستگاه فضایی بین‌المللی نیز در ساعت 5:03 بامداد به وقت تهران با قدر منفی 3.3 از سمت جنوب و جنوب غرب در آسمان پدیدار می‌شود، ساعت 5:06 به بیشینه ارتفاع (55 درجه) می‌رسد و در نهایت در ساعت 5:09 در افق شرق و شمال شرق ناپدید می‌شود.

این هم‌خطی در چند شب پیش و پس از این تاریخ نیز دیده می‌شود، اما ماه در موقعیت‌های متفاوتی نسبت به سیارات قرار می‌گیرد و در ضمن ایستگاه فضایی بین‌المللی نیز در ساعت‌های مختلفی از بالای ایران گذر می‌کند.

در بامداد 5 تیر، هلال 8% ماه در کنار زهره با قدر منفی 3.8 و خوشه پروین قرار می‌گیرد. خوشه پروین یا M45 یک خوشه ستاره‌ای باز است و در واقع مجموعه‌ای از ستاره‌هاست که همگی همزمان و ابر اولیه یکسانی شکل گرفته‌اند. این خوشه در آسمانی صاف و تمیز با چشم غیرمسلح به‌راحتی قابل تشخیص است، اما حتی در دوربین‌های دوچشمی کوچک هم منظره‌ای خیره‌کننده دارد. پس از خوشه پروین، ماه در ساعت 3:40 و زهره حوالی ساعت 4:00 بامداد از افق شرق و شمال شرق طلوع می‌کنند. برای اینکه زمان بیشتری برای رصد یا عکاسی داشته باشید، بهتر است افق شرق تا شمالتان باز و تمیز باشد.

در تاریخ 8 تیر، ماه به وضعیت محاق یا اصطلاحاً ماه نو می‌رسد. در این حالت، ماه از نظر ظاهری در نزدیکی خورشید است و به همین علت در طول شب در آسمان قابل مشاهده نیست. از این تاریخ به بعد، ماه کم‌کم از خورشید فاصله می‌گیرد و به شکل هلال در آسمان شامگاهی دیده می‌شود.

در روز 13 تیر زمین در نقطه اوج مداری و بیشترین فاصله از خورشید قرار می‌گیرد. خلاف تصور عمومی، در تابستان زمین بیشترین فاصله و در زمستان کمترین فاصله از خورشید دارد. البته اختلاف بیشترین و کمترین فاصله چیزی حدود 5 میلیون کیلومتر است که در مقایسه با میانگین فاصله 150 میلیون کیلومتری، عددی قابل چشم‌پوشی است. این فاصله آنقدری نیست که روی دمای هوا در فصل‌های مختلف تأثیر محسوسی داشته باشد.

در تاریخ 16 تیر ماه به وضعیت تربیع اول می‌رسد. در تربیع اول، نیم شرقی قرص ماه از دید ناظران زمین روشن و قابل مشاهده است. البته ماه زمانی که دقیقاً به فاز 50% می‌رسد برای تهران در زیر افق قرار دارد. اما ساعت 13:40 با فاز تقریبی 55% از افق شرقی طلوع می‌کند و تا حدود 1:15 بامداد روز بعد یعنی 17 تیر، در آسمان می‌درخشد.

در تاریخ 22 تیر ماه به وضعیت کامل می‌رسد. در ماه کامل، تمام قرص آن روشن است و تقریباً همزمان با غروب خورشید طلوع می‌کند. از این تاریخ به بعد، درصد سطح روشن (فاز) ماه به‌تدریج کم می‌شود و کم‌کم به شکل هلال در می‌آید.

این ماه کامل به “ابر ماه” معروف است. اصطلاح اَبَرماه زمانی به‌کار می‌رود که ماه در حوالی حضیض مداری به وضعیت کامل برسد. البته این نزدیک بودن به زمین، چندان محسوس نیست و تشخیص ابرماه با چشم غیرمسلح عملاً ممکن نیست. برای اطلاعات بیشتر، می‌توانید مقاله‌های مربوط به ابرماه را در اپلیکیشن آوااستار مطالعه کنید.

در شب 24 تیر ماه در فاصله ظاهری نزدیکی از سیاره زحل قرار می‌گیرد که به آن اصطلاحاً مقارنه می‌گویند. زحل با قدر تقریبی 0.5 ساعت 22:00 از افق شرق و جنوب شرق طلوع می‌کند و اندکی بعد، در ساعت 22:10 ماه با فاز 94% از لب افق بالا می‌آید. زحل به شکل نقطه‌ای درخشان در فاصله حدود 4.3 درجه در سمت شمال ماه قابل رویت است. تا طلوع خورشید و روشن شدن آسمان برای رصد و عکاسی این منظره فرصت دارید.

در آخرین لحظات شب 27 تیر، ماه و مشتری با فاصله تقریبی 4.4 درجه از شرق آسمان طلوع می‌کنند. ماه با فاز حدود 66% و مشتری با قدر منفی 2.5 در آسمان می‌درخشد. با گذر زمان، فاصله ظاهری این دو جرم کمتر می‌شود و کمی پیش از طلوع آفتاب به حدود 2.5 درجه می‌رسد.

در غروب روز 29 تیر ماه در حالی که در افق تهران زیر افق قرار دارد، به وضعیت دقیق تربیع آخر می‌رسد. منظور از تربیع، حالتی است که از دید ساکنان زمین، نیمی از قرص ماه روشن و قابل مشاهده است. در تربیع آخر، نیم غربی قرص ماه از زمین دیده می‌شود. ماه با فاز حدود 47% ساعت 0:45 بامداد 30 تیر از افق شرقی بالا می‌آید و تا سپیده‌دم آسمان را روشن می‌کند.

در بامداد 31 تیر می‌توانیم مقارنه ماه و مریخ را ببینیم. سیاره مریخ حدود ساعت 1:05 بامداد از افق بالا می‌آید و اندکی بعد، حدود ساعت 1:15، ماه نیز طلوع می‌کند. در زمان طلوع ماه، فاصله این دو جرم حدود 2.5 درجه قوسی است که البته به‌تدریج افزایش می‌یابد. در فاصله تقریبی 15 درجه‌ای شمال شرقی ماه نیز می‌توانید خوشه پروین را تماشا کنید.