چشمی تلسکوپ، قطعه‌ای است که به بخش خروجی نور انواع تلسکوپ ها متصل می‌شود و امکان دیدن تصویر را برای ما فراهم می‌کند. بدون چشمی قادر به رصد با هیچ نوع تلسکوپی نخواهیم بود.

انواع چشمی تلسکوپ

چشمی‌ها معمولاً از ترکیب چند عدسی ساخته می‌شوند و طراحی‌های متفاوتی دارند. جدا از طراحی‌های متفاوت، “فاصله کانونی” و “میدان دید چشمی” هم از معیارهای تأثیرگذار در انتخاب چشمی تلسکوپ به‌شمار می‌روند.

در ادامه به معرفی برخی از این چشمی‌ها می‌پردازیم:

چشمی تلسکوپ هویگنسی – Huygenian Eyepiece

این نوع از چشمی‌ها احتمالاً قدیمی‌ترین چشمی‌های مورد استفاده بوده‌اند؛ اما با پیشرفت تکنولوژی در ساخت و تراش عدسی‌های بهتر، به مرور حذف شدند. البته روی بعضی از تلسکوپ‌های ارزان قیمت‌تر همچنان استفاده می‌شوند. یکی از ایرادهای مهم این چشمی‌ها میدان دید محدود آن‌هاست.

چشمی هویگنسی – Huygenian Eyepiece

چشمی رامسدن – Ramsden Eyepiece

یک نوع بسیار ساده چشمی تلسکوپ، نوع رامسدن یا رمسدن است. این چشمی از دو عدسی مشابه تشکیل می‌شود و هزینه تمام شده آن بسیار کم است. هرچند که این چشمی در زمان خودش بسیار پیشرفته محسوب می‌شده، اما میدان دید محدود (حدود ۳۰ درجه) یکی از ایرادهای آن است.

چشمی تلسکوپ رامسدن – Ramsden Eyepiece

چشمی کلنر – Kellner Eyepiece

چشمی‌های کلنر یکی از انواع متداول چشمی‌های تلسکوپ هستند. با توجه میدان دید نسبتاً خوب (حدود ۴۰ درجه) و هزینه تولید تقریباً پایین، گزینه‌ای مناسب برای تلسکوپ‌های کوچک و متوسط هستند.

چشمی تلسکوپ کلنر – Kellner Eyepiece

چشمی ارتروسکوپیک – Orthroscopic Eyepiece

ساختار این نوع چشمی تلسکوپ متشکل از چهار عدسی است. معمولاً برای رصد ماه و سیارات بیشتر پیشنهاد می‌شود و تصویری شفاف با کنتراست خوب ایجاد می‌کند. هرچند این چشمی‌ها زمانی بهترین چشمی‌های موجود در بازار ابزار اپتیکی بوده‌اند، اما با گذشت زمان و با ساخت چشمی‌های با کیفیت‌تر و ارزان‌تر، به مرور جایگزین‌های بهتری پیدا کردند.

چشمی تلسکوپ ارتروسکوپیک – Orthroscopic Eyepiece

چشمی تلسکوپ پلوسل – Plossl / Plössl Eyepiece

این نوع از چشمی‌ها را شاید بتوان نوع بهبود یافته چشمی‌های اُرتروسکوپیک دانست. در ساختار چشمی‌های پلوسل هم چهار عدسی به کار رفته و میدان دیدشان حدود ۵۰ درجه یا بیشتر است. با توجه به شفافیت بالای تصویر و کنتراست خوب، برای رصد اجرام گزینه‌های مناسبی هستند؛ اما در اجرام روشن (مثل ماه و سیارات) عملکرد بهتری دارند. امروزه در پکیجِ اکثر تلسکوپ‌های متوسط تا حرفه‌ای، از این نوع چشمی‌ها استفاده می‌شود.

چشمی پلوسل – Plossl / Plössl Eyepiece

چشمی نگلر – Nagler Eyepiece

مزیت اصلی این نوع از چشمی‌ها، میدان دید بازترشان (بین ۵۰ تا ۷۰ درجه) است. مثلاً در مقایسه با یک چشمی کلنر، حتی با وجود بزرگنمایی دوبرابر، میدان تقریباً یکسانی در اختیار رصدگر می‌گذارد. البته باید در نظر داشت که یکی از ایرادهای این نوع چشمی، وزن زیاد و ابعاد بزرگ آن است؛ در حدی که با تعویض چشمی شاید نیاز به بالانس دوباره تلسکوپتان داشته باشید.

چشمی تلسکوپ نگلر – Nagler Eyepiece

چشمی ارفل – Erfle Eyepiece

چشمی‌های اِرفل در مقایسه با پلوسل، یک یا دو عدسی بیشتر دارند؛ یعنی پنج یا شش عدسی در ساختشان به‌کار می‌رود. این موضوع به مراتب به افزایش شفافیت تصویر کمک زیادی می‌کند. میدان دید این نوع چشمی‌ها حدود ۶۰ درجه (یا بیشتر) است. البته در فاصله‌های کانونی کم، خطای اپتیکی آستیگماتیسم در این چشمی‌ها محسوس‌تر می‌شود. به همین دلیل معمولاً در فاصله‌های کانونی بیشتر از ۲۰ میلیمتر تولید می‌شوند.

چشمی تلسکوپ ارفل – Erfle Eyepiece

در انتخاب چشمی تلسکوپ، چه پارامتری مهم‌تر است؟

دو پارامتر مهم که در این مطالب عنوان شد، “فاصله کانونی” و “میدان دید چشمی” است. فاصله کانونی چشمی، تعیین کننده میزان بزرگنمایی نهایی تصویر است. بزرگنمایی از تقسیم فاصله کانونی تلسکوپ به فاصله کانونی چشمی به دست می‌آید.

مثلاً اگر یک چشمی ۱۰ میلیمتری روی تلسکوپی با فاصله کانونی ۶۵۰ میلیمتر استفاده کنیم، ۶۵ بار بزرگنمایی خواهیم داشت. حالا ممکن است این تصور ایجاد شود که فاصله کانونی چشمی را آنقدر کم کنیم که به بیشترین بزرگنمایی برسیم. اما حتماً باید به این نکته دقت کنید که افزایش بزرگنمایی، کیفیت تصویر را کاهش می‌دهد و بزرگنمایی “مفید” تلسکوپ شما نمی‌تواند هر عددی باشد. منظور از بزرگنمایی مفید، میزانی است که کیفیت و جزییات تصویر تا حد معقولی قابل دیدن باشد. به عنوان یک قاعده تجربی، حداکثر بزرگنمایی مفید تلسکوپ شما (بسته به شرایط رصدی و میزان روشنایی جرمی که رصد می‌کنید) تا ۱.۵ برابر قطر دهانه بر حسب میلیمتر است. پس هر چشمی مخصوصاً با فاصله کانونی خیلی کم، لزوماً انتخاب خوبی برای رصد نیست. ضمن اینکه افزایش بزرگنمایی، میدان دید را کاهش می‌دهد و کار کردن با تلسکوپ را هم سخت‌تر می‌کند.

وظیفه ابزار رصدی، جمع‌آوری نور است که ارتباط مستقیم با قطر دهانه تلسکوپ دارد. هرچقدر قطر دهانه (عدسی یا آینه اصلی) تلسکوپ بیشتر باشد، نور بیشتری وارد تلسکوپ می‌شود و توان تفکیک تلسکوپ بالاتر می‌رود. در ضمن حد بزرگنمایی مفید تلسکوپ هم بیشتر می‌شود و در مجموع تصویر باکیفیت‌تر و بهتری را می‌توان رصد کرد.

علاوه بر فاصله کانونی، میدان دید چشمی تلسکوپ هم اهمیت دارد. میدان دید نهایی، از تقسیم میدان دید چشمی بر بزرگنمایی به‌دست می‌آید. مثلاً اگر یک چشمی با میدان دید ۵۰ درجه داشته باشیم که روی تلسکوپی مفروض بزرگنمایی ۵۰ برابر داشته باشد، قطر تصویر نهایی معادل ۱ درجه خواهد بود (دقت کنید که میدان دید با فاصله کانونی متفاوت است). میدان دید چشمی تلسکوپ معمولاً روی بدنه آن نوشته می‌شود.

سخن آخر

همانطور که اشاره شد، چشمی‌های پلوسل در رده چشمی‌های اقتصادی با کیفیت خوب قرار می‌گیرند و گزینه‌های مناسبی هستند. اما مهمترین معیاری که پیش از انتخاب فاصله کانونی چشمی تلسکوپ باید مد نظر داشته باشید، توان تفکیک و بزرگنمایی مفید تلسکوپتان است.

چشمی‌ای مورد نظر بزرگنماییِ بیشتر از ۱.۵ برابر قطر دهانه تلسکوپ (بر حسب میلیمتر) داشته باشد، به دلیل افت شدید کیفیت تصویر نهایی، عملاً بلااستفاده خواهد بود. پس همواره به قطر دهانه تلسکوپ، فاصله کانونی آن و فاصله کانونی چشمی تلسکوپ دقت کنید.

فروشگاه پارس تلسکوپ