کهکشان M101 را چطور پیدا کنیم؟

یکی از هدف‌های رصدی جذاب عمق آسمان، کهکشان M101 است که به نام کهکشان فرفره هم شناخته می‌شود. در هفته اخیر، یک ابرنواختر در یکی از بازوهای این کهکشان ظاهر شده که حتی با تلسکوپ‌های متوسط هم قابل رصده بوده و توجه رصدگران و عکاسان نجومی سراسر جهان را به خود جلب کرده است.

نام M101 به چه معناست؟

شارل مسیه (Charles Messier) رصدگر و شکارچی دنباله‌دار سرشناس فرانسوی قرن ۱۸ میلادی بود که فهرستی از اجرام عمق آسمان تهیه کرد. هدف اصلی مسیه از تهیه این فهرست، این بود که این اجرام را با دنباله‌دارها اشتباه نگیرد. رصدگران بعد از مسیه به تدریج این فهرست را تکمیل کردند و تعداد اجرام آن را به ۱۱۰ عدد رساندند. اجرام این فهرست، همگی با حرف M در ابتدا مشخص می‌شوند که مخفف نام مسیه است. فهرست مسیه امروزه یکی از منابع مهم برای رصدگران به‌شمار می‌رود.

کهکشان ام ۱۰۱ یا فرفره در کجای آسمان قرار دارد؟

کهکشان ام ۱۰۱ یا فرفره در محدوده صورت فلکی دب اکبر قرار دارد. این کهکشان با دو ستاره انتهای دسته ملاقه دب اکبر به نام‌های مئزر و قائد تقریباً یک مثلث متساوی‌الأضلاع می‌سازد. حتی با یک دوربین دوچشمی رصدی کوچک ۷۰×۱۵ هم می‌توانید آن را تشخیص دهید؛ به آن شرط که آسمانی کاملاً تاریک و صاف داشته باشید و جای آن را با دقت پیدا کنید.

فرمول دقیقی برای پیدا کردن اجرام آسمانی وجود ندارد. با تمرین رصد، مهارتتان برای پیدا کردن اجرام کم‌فروغ عمق آسمان بیشتر می‌شود. اگر با تلسکوپ رصد می‌کنید، می‌توانید از روشی به نام پرش ستاره‌ای کمک بگیرید. مثلاً یکی از راه برای پیدا کردن کهکشان M101 این است که از ستاره دوتایی مئزر شروع کنید.

ستاره مئزر را در میدان دید ابزارتان داشته باشید. با حرکت به سمت شرق و اندکی متمایل به سمت شمال، می‌توانید ستاره ۸۱ دب اکبر را در فاصله ۱.۵ درجه‌ای تشخیص دهید. حدود یک دقیقه قوسی در جهت جنوب شرق حرکت کنید تا ستاره ۸۳ دب اکبر را در میدان دید ببینید (رنگ تقریباً نارنجی آن می‌تواند راهنمای خوبی باشد). اگر همچنان در جهت شرق و باز هم کمی متمایل به جنوب ادامه دهید، ستاره ۸۴ دب اکبر را می‌بینید. در همان جهت امتداد دهید تا به ستاره ۸۶ برسید. مثلث ستاره ۸۶ را در جهت شرق ادامه دهید تا به شکل دو مثلث دیگر برسید. در جهت شمال شرق مثلث بزرگتر، سه ستاره را می‌بینید که تقریباً در یک راستا هستند و با یک پرش کوتاه دیگر، قرص مه‌آلود کهکشان M101 در میدان دیدتان نمایان می‌شود.

راهنمایی: بعضی از رصدگران با دوربین دوچشمی ترجیح می‌دهند از همان ابتدا یک مثلث متساوی الأضلاع در ذهنشان تجسم کنند که ستاره‌های مئزر و قائد در دو رأس و کهکشان M101 در رأس سومش قرار دارد. با توجه به میدان دید بازتر دوربین دوچشمی، گام‌های پرش ستاره‌ای می‌تواند بلندتر از تلسکوپ باشد.

ابرنواختر چیست؟

اَبَرنواَختر (Supernova) زمانی رخ می‌دهد که یک ستاره به پایان عمرش برسد. بقایای ستاره طی یک انفجار عظیم به فضای اطراف پراکنده می‌شوند. نور حاصل از انفجار ابرنواختری به قدری است که اگر در کهکشان راه شیری خودمان اتفاق بیفتد، در طول روز هم در آسمان دیده می‌شود.

با وجود اینکه ابرنواختر کهکشان فرفره اخیراً کشف شده است، اما در حقیت نور گسیل شده از آن ۲۱ میلیون سال در راه بوده تا به ما برسد. چیزی که ما در آسمان مشاهده می‌کنیم، متعلق به ۲۱ میلیون سال پیش است.

ابرنواختر M101 کجاست؟

ابرنواختر جدید کهکشان M101 در یکی از بازوهای آن قرار دارد که برای تشخیصش باید آسمان کاملاً صاف و تاریک داشته باشید و از ابزاری با قطر دهانه حداقل چهار و نیم اینچ (۱۱۴ میلیمتر) استفاده کنید. هرچند که قدر ظاهری این ابرنواختر در حال کاهش است و رصدش سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود.

اما حتی اگر ابرنواختر را هم نتوانستید رصد کنید، پیدا کردن کهکشان M101 در میان انبوهی از ستارگان همچنان لذت‌بخش است. اگر تا کنون تجربه رصد نداشته‌اید، شاید همین کهکشان بتواند نخستین جرم رصدیتان باشد.

امتیاز تصویر: Jordi Vives

فروشگاه پارس تلسکوپ